A RESEARCH ON PRESERVATION WORKS FOR HISTORICAL HATUN FOUNTAIN OF BİTLİS

Year 2022, Volume: 7 Issue: 13, 420 - 430, 26.12.2022

Şahabettin Öztürk

https://doi.org/10.48122/amisos.1166730

Abstract

BİTLİS TARİHİ HATUN ÇEŞMESİ KORUMA ÇALIŞMALARI HAKKINDA BİR ARAŞTIRMA

Abstract

Bitlis kent merkezindeki mimari yerleşim dağınık, coğrafik olarak oldukça engebeli bir konumdadır. Şehir merkezinde günümüzde var olan 40 adet çeşmelerinin dışında 296 çeşmenin olduğu tarihi kaynaklardan bilinmektedir. Yıkılan çeşmelerin, Bitlis Merkez Hersan, İnönü, Taş, Zeydan Mahallerinde yer aldığı ancak mimari nitelikleri hakkında hiçbir bilgi yoktur. 1960 yılına kadar büyük bir bölümü ayakta ve akar konumda olan suyun şebeke sistemiyle evlere taşınmasından sonra, bakımsızlık, ilgisizlik, yol, kanalizasyon çalışması gibi vb. birçok sebepten dolayı tamamen yıkılmıştır. Bitlis şehir merkezindeki çeşmelerin büyük bir bölümü bir yapıya bitişik inşa edilmiştir. Bağımsız inşa edilen çeşmelerin yan ve arka cepheleri ya sağır ya da toprağa gömülü bir konumdadır. Araştırma konusu Hatun Çeşmesi, Hersan Mahallesi, Kurubulak mevkii yer almaktadır. Çeşme plan tipolojisi olarak bulundukları yere göre “Bağımlı Çeşmeler” cephe kompozisyonuna göre ise “Sivri Kemerli Çeşmeler” grubu içerisinde değerlendirilmektedir. Çeşmenin kuzeydoğusunun tarihi tescilli kilise yapısına bitişik olarak inşa edilmiştir. 1995 yılına kadar akar konumda olan çeşme, son yıllarda yapılan aslına uygun olmayan müdahaleler ve mühdes eklemeler ile kısmen hasar görmüştür. Tescilli olan Hatun Çeşmesi’nin alınlığındaki dikdörtgen planlı kitabede M.1000/H. 1592 yılında Ata Muhammed Oğlu Hüseyin tarafından inşa edilmiştir. Hatun Çeşmesi, dikdörtgen planlı, çeşme nişi üzeri sivri kemerli tonoz ile örtülüdür. Çeşme haznesinin her iki yanında simetrik olarak yerleştirilen iki adet kaş kemerli niş yerleştirilmiştir. Hatun Çeşmesi, oldukça yalın inşa edilmiş, kitabe ve kaş kemerli iki adet niş dışında herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Hatun Çeşmesi’nde kullanılan yapım malzemesi ince yonu taştır. Çeşme yalak, hazne, çörten, oluk ve zemin kaplamasında ise erkek bazalt taştan yekpare olarak kullanılmıştır. Çeşme lülesi ise pirinçten imal edilmiştir. Yapıda bağlayıcı harç olarak hidrolik kireç karcı kullanılmıştır.

Keywords

Bitlis Su Mimarisi, Hatun Çeşmesi, Oturma Sekisi, Su Haznesi, Lüle

References

• Arseven, C. E.1983, “Çeşme” Sanat Ansiklopedisi, C.I, İstanbul.
• Aytöre, A. 1962, “Türklerde Su Mimarisi”, I. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Tebliğler, Ankara, 45-69.
• Eyice, S. 1968, “İstanbul” , İslam Ansiklopedisi, C. V-II, İstanbul.
• Sayan, Y.- Öztürk, Ş. 2001, Bitlis Evleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları: Ankara.
• Öztürk, Ş. 2002, Van Gölü Havzası Ortaçağ ve Sonrası Su Mimarisi (Y.Y.Ü. S. B. E. Basılmamış Doktora Tezi), Van, 173-181, 225-235.
• Öztürk, Ş. 2008, “Van Gölü Havzası Su Mimarisi”, Vakıf Medeniyeti Su Yılı ve Vakıflar Haftası Etkinlikleri, Ankara.
• Öztürk, Ş. 2004, Bitlis Su Mimarisi, Uğurel Matbaası: Malatya.
• Öztürk, Ş.- Belli, V. E. 2014, “Tarihi Bitlis Çeşmeleri”, II. Uluslararası Ahlat-Avrasya Bilim, Kültür ve Sanat Sempozyumu, İstanbul, 177-200.