Mudarebe Finansmanının Katılım Bankalarında Uygulanmasının Ahlaki Risk Yönünden Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği

Year 2020, , 197 - 226, 31.07.2020

Muhlis Selman Sağlam Taha Eğri

https://doi.org/10.25272/ijisef.689009

Abstract

Emek sermaye ortaklığı, uygulanıldığı takdirde toplumsal kalkınmaya katkı sağlayıcı bir finansman modelidir. İslam hukukunda emek sermaye ortaklığını ifade eden mudarebe finansmanı faizsiz finans sisteminde iyi bir alternatif olma potansiyelini bünyesinde barındırmasına rağmen, katılım bankalarının sermaye; müşterinin de emeğini ortaya koyduğu ortaklık şeklinde, uygulanma oranı katılım bankalarında çok düşüktür. Bu durum literatürde gerektiği kadar ele alınmamış, sunulan öneriler ise yüzeysel kalmıştır. Söz konusu çelişkinin nedenleri üzerine eğilen bu araştırma olası nedenleri katılım bankası perspektifinden değerlendirerek farkındalık oluşturmayı amaçlamıştır. Mudarebe finansmanının katılım bankaları için ahlaki risk barındırdığını ileri süren araştırma, bu iddiayı ahlaki riskin yasal altyapı, kayıt dışı işlemler, ticari olgunluk seviyesi, ekonomik konjonktür ve denetim kavramları ile ilişkisi çerçevesinde alanında uzman kişilerle yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirerek değerlendirmiştir. Gerçekleştirilen mülakatlar ve sonrasında yapılan değerlendirmeler neticesinde katılım bankalarının mudarebe finansman modelini uygulayabilecek bir altyapıya sahip olmadığı, söz konusu modelinin sürdürülebilir bir şekilde uygulanabilmesi için katılım bankalarından farklı işleyen yeni bir kurumun kurulması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Son bölümde ise mudarebe finansmanının uygulanabilirliğinin arttırılması için politika önerileri sunulmuştur.

Keywords

mudarebe, ahlaki risk, katılım bankası

The Evaluation of Implementation of Mudaraba Financing in Participation Banks in terms of Moral Hazard: The Case of Turkey

Abstract

Labor capital partnership is a financing model that contributes to social development. Although the mudaraba financing is a good alternative for interest-free financial system, the implementation ratio in participation banks is very low in the form of participation banks providing capital and the customer provides labor. This situation has not been handled as much as necessary in the literature, and the suggestions presented have been superficial. This research aims to raise awareness by evaluating possible causes from the perspective of participation bank. The research, which argues that mudaraba financing poses moral risk for participation banks, evaluated this claim by conducting semi-structured interviews with experts in the field within the framework of the relationship between moral risk and the legal infrastructure, informal transactions, commercial maturity level, economic conjuncture and audit concepts. As a result of the interviews and subsequent assessment, it has been concluded that participation banks do not have the infrastructure to implement the mudaraba financing and a new institution that operates differently from the participation banks must be established in order to implement this model in a sustainable manner. In the last section, policy recommendations have been presented in order to increase the applicability of mudaraba financing.

Keywords

mudaraba, moral hazard, participation bank

References

• Adnan, Muhammad Akhyar; Muhamad Muhamad (2007). Agency Problems in Mudarabah Financing: The Case of Shariʿah Rural Banks, Indonesia, IIUM Journal of Economics and Management, 15(2), 219-243.
• Aggarwal, Rajesh; Yousef, Tarik (2002). Islamic Banks and Investment Financing, Journal of Money, Credit and Banking, 32(1), 93-120.
• Ahmadi, Parviz; Forouzandeh, Saeideh; Kahreh, Mohammad Safari (2010). The Relationship Between OCB and Social Exchange Construct, European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, 19, 107-120.
• Aksoy, N. (2017). İslam'da Mudaraba ve Katılım Bankacılığında Uygulama Potansiyeli, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Aktepe, İ. E. (2012). İslam hukuku çerçevesinde finansman ve bankacılık. İstanbul : Hayat Yayınları.
• Alkış, Alpaslan (2018). İslam Hukukunda Katılım Bankacılığı Fon Toplama ve Kullandırma Yöntemleri, Al-Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 120-133.
• Archer, Simon; Karim, Rifaat Ahmed (2009). Profit-sharing investment accounts in Islamic banks: Regulatory problems and possible solutions, Journal of Banking Regulation, 10(4), 300–306.
• Arı, Asım (2014). İlkokul Birinci Sınıfa Başlama Yaşına İlişkin Öğretmen Görüşleri, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(3), 1-17.
• Bedük, Aykut; Ertürk, Ebru (2015). Sosyal Mübadele Teorisi Bağlamında Güç Mesafesi ve Örgütsel Adalet Algılamalarının Örgütsel Vatandaşlık Üzerindeki Etkisi: Bir Araştırma. İşletme Bilimi Dergisi, 3(1), 1-19.
• Coleman, J. (1986). Individual Interest And Collective Action. Cambridge: Cambiridge University Press.
• Cropanzano, Russell; Mitchell, Marie S. (2005). Social Exchange Theory: An Interdisciplinary Review, Journal of Management, 31(6), 874-900.
• Çelik, İmran (2017). Meşru Bir Yatırım Aracı Olarak Mudarebe Ve Günümüzde Kullanımı, Al-Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1(3), 381-396.
• Dar, Humayon; Presley, John R. (2000). Lack of Profit Loss Sharing in Islamic Banking: Management and Control Imbalances, International Journal of Islamic Financial Services, 2 (2), 3-18.
• Dinç, Yusuf (2017). Katılım Bankalarında Havuzlar ve Birim Hesap Değeri; Vade Uyumsuzluğu ve Fon Kullandırımı Üzerine Öneriler, Bankacılık ve Sermaye Piyasası Araştırmaları Dergisi, 1(2), 9-21.
• Dinç, Yusuf (2018). Economic Contributions Of Interest-Free Finance Models. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 2(4), 175-194.
• Döndüren, Hamdi (2008). Osmanlı Tarihinde Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Tecrübesi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(17), 1-24.
• Eğilmez, Mahfi (2014). Konjonktür, http://www.mahfiegilmez.com/2014/12/konjonktur.html.
• Eken, Mehmet Hasan; Öztürk, Nurettin (2018). Finans Teorisi Kapsamında Katılım Bankacılığı ve Yeniden Yapılanma Önerisi, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(1), 46-62.
• Gönen, Doruk (2005). İslam Hukukunda Mudabere (Emek+Sermaye) Şirketinde Tarafların Hak ve Borçları, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, (1-2), 192-212.
• Gül, Ali Rıza (2005). Faizsiz Bankacılığın Dini Temeli Açısından Mudarabe ile Selef Yöntemlerinin Mukayesesi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(46), 43-83.
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2017). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, İstanbul: Seçkin Yayınları.
• Halitoğlu, İsmail (2018). Yatırım Araçlarının Fıkhi Niteliği. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(5), 139-163.
• Han, M. E. (1988). İslam Ekonomisinin Temel Meseleleri (Ö. Dinçer, Çev.), İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Hölmstrom, Bengt (1979). Moral Hazard and Observability, The Bell Journal of Economics, 10(1), 74-91.
• Hussain, Javed Ghulam; Imronudin (2016). Why Do Bank Finance Clients Prefer Mark-up to Profit Loss Sharing Principles? Evidence from Islamic Rural Banks and Small to Medium Enterprises in Indonesia. International Journal of Economics and Financial Issues, 4(6), 1407-1412.
• Iqbal, M., Molyneux, P. (2005). Thirty Years of Islamic Banking. London: Palgrave Macmillan UK.
• İştar, Emel (2013). Alternatif Bir Finansman Modeli Olarak Risk Sermayesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 46(12), 183-198.
• Kallek, Cengiz (2005). Mudârebe, https://islamansiklopedisi.org.tr/mudarebe
• Kaya, Süleyman; Durmuş, Muhammed Emin; Bektaş, İsmail; Akkaya, Arif (2017). Muhasebe Kayıtları Işığında 18. Yüzyıl Para Vakıflarının Nakit İşletme Yöntemleri, Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 3(3), 50-62.
• Kumaş, Mehmet Salih (2006). Bir Finansman Yöntemi Olarak İş Ortaklığı Uygulaması "Mudarebe-Commenda Karşılaştırması", Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(15), 369-383.
• Kumaş, Mehmet Salih (2007). Faizsiz Bir Finans Yöntemi Olarak Venture Capital Sistemi ve İslam Bankacılığı İle Mukayesesi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(16), 279-298.
• Kumaş, Mehmet Salih; Abdullayev, Elman (2016). Bir Finansman Modeli Olarak Mudârabe’nin Faizsiz Bankacılıkta Etkin Şekilde Kullanılması Sürecinde Sivil Toplum Örgütlerinin Aktif Rol Üstlenmesi, Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 1(2), 67-87.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber, (Çev.Editörü: Selahattin Turan). Ankara: Nobel Yayınları.
• Mirrlees, James (1999). The Theory of Moral Hazard and Unobservable Behaviour: Part 1, Review of Economic Studies, 66(1), 3-21.
• Mili, Mehdi; Abid, Sami (2017). Moral hazard and risk-taking incentives in Islamic banks, does franchise value matter?, International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 10(1), 42-59.
• Neuman, L. W. (2007). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nitel ve nicel yaklaşımlar (çev. S. Özge). İstanbul: Yayın Odası.
• Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). (2013). Ankara: T.C. Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü
• Özsoy, İsmail; Görmez, Birol; Mekik, Seden (2013). Türkiye'de Katılım Bankalarının Tercih Edilme Sebepleri: Ampirik Bir Tetkik, Yönetim ve Ekonomi, 20(1), 187-206.
• Rammal, Hussain Gulzar (2003). Mudaraba in Islamic Finance: Principles and Application, Business Journal For Entrepreneurs, 16(4), 105-112.
• Sapuan, Noraina Mazuin; Sanusi, Nur Azura; Ismail, Abdul Ghafar; Wibowo, Antoni (2015). Optimal Profit Sharing Contract and Principal-Agent Value in Islamic Bank, Advanced Science Letters, 21, 1837- 1841.
• Sarker, Abdul Awwal (1999). Islamic Business Contracts, Agency Problem and the Theory of the Islamic Firm, International Journal of Islamic Financial Services, 1(2), 12-28.
• Sektör Mukayese Tablosu, http://www.tkbb.org.tr/mukayeseli-tablolar
• Şen, Ali (2006). Asimetrik Bilgi-Finansal Kriz İlişkisi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(14).
• Tuncay, Merve (2018). Katılım Bankaları ile Mevduat Bankalarının Finansal Performanslarının Karşılaştırılması, Al-Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 160-176.
• Ulusoy, Recep; Altun, İsmail (2017). Faizsiz Finans Sistemine Teorik Yaklaşım, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 63, 135-150.
• William, Julian Gould; Davies, Fiona (2005). Using Social Exchange Theory to Predict the Effects of HRM Practice on Employee Outcomes, Public Management Review, 7(1), 1-24.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yiğitbaş, Şehnaz Bakır (2015). Banka Kredilerinde Ters Seçim ve Ahlaki Tehlike Etkisi, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 16(1), 15-23.
• Yousef, T. (2004). The Murabaha Syndrome in Islamic Finance: Laws, Institutions and Politics, Edinburg: Edinburg University Press.
• Yousfi, Ouidad (2013). Does PLS Solve Moral Hazard Problems?, Journal of Islamic Economics, Banking and Finance, 9 (3), 12-36.
• Zafirovski, Milan (2005). Social Exchange Theory under Scrutiny: A Positive Critique of its Economic-Behaviorist Formulations, Electronic Journal of Sociology, ISSN: 1198 3655, 1-40.