Çengelköy Çeşmeleri Para Vakfı ve Kayık İşletmesi

Year 2023, Issue: 79, 89 - 118, 07.03.2023

Süleyman Kaya Muhammed Emin Durmuş

https://doi.org/10.26650/iutd.1194507

Abstract

Bu çalışmada Çengelköy Çeşmeleri Para Vakfının, 1161-1225 tarih aralığında Üsküdar şer‘iyye sicil defterlerinde yer alan 45 yıllık muhasebe kayıtlarından hareketle vakfın tüm gelir ve giderleri ayrıntılı bir şekilde analiz edildi. Bunun sonucunda vakfın para vakfı olarak kurulmuş olmasına rağmen süreç içerisinde hem gayrimenkule hem de kayığa yatırım yaptığı ve başlangıçta sadece nakit para işletmekten gelir elde ederken artık gayrimenkullerin kiralanmasından ve pazar kayığının işletilmesinden de gelir elde ettiği sonucuna ulaşıldı. Makalede özellikle vakfın kayık işletmesinin kârlılığı üzerinde duruldu. Elde edilen veriler, vakfın nakit sermaye işletiminin ve gayrimenkul yatırımlarının kârlılığıyla mukayese edildi.

Keywords

Para Vakfı, Çeşme Vakfı, Vakıf Kayık İşletmesi, Şer‘iyye Sicilleri, Çengelköy

Çengelköy Fountains Cash Waqf and Boat Business

Abstract

This paper presents 45 annual accounting books which were discovered in the Üsküdar sharia court records for the Çengelköy Fountains Cash Waqf for the time period 1161 to 1225 Hijri, with all of the income and expenses of the waqf being analyzed. As a result, the waqf, which initially earned income only through exchanging cash, later began to generate income from the rental and operation of the market boat.
The present research is especially focused on the profitability of the waqf's boat business. The data obtained has been compared with the profitability of the waqf's cash capital operation and real estate investments.

Keywords

Cash Waqf, Fountain Waqf, Waqf Boat Operation, Çengelköy, Sharia Court Records

References

• Arşiv Belgeleri
• İstanbul Müftülüğü Şer‘iyye Sicilleri Arşivi
• Üsküdar Mahkemesi Sicil Defterleri, 471, 483, 488, 503, 513, 525, 530, 541, 573.
• Araştırma Eserleri
• Çelik, Gülfettin, “Su Tesislerinin Bakımı, Korunması ve Tamiri”, Osmanlı Arşiv Belgelerinde İstanbul’un Tarihi Suyolları Muhafaza ve Bakımı I-II, ed. Said Öztürk, İstanbul 2006, s. 12-41.
• Doğan, M. Sabri, İslam Su Medeniyeti ve Konya Suları, Nüve Kültür Merkezi Yay., Konya 2004. Durmuş, Muhammed Emin, Osmanlı Vakıf Hukukunda Mukâtaa, İktisat Yayınları, İstanbul 2021.
• Erler, Mehmet Yavuz, “İstanbul’da Deniz Ulaşımı (1870-1875)”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, XXI, 21 (2001), s. 69-80.
• Ertuğ, H. Nejdet, Osmanlı Ulaşım Sisteminde Kayıkçılık, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi), İstanbul 1995.
• , “Şeriyye Sicillerine Göre Hicri 1137 (1724-25) Yılı İstanbul’unda Osmanlı Konutu / Menzili”, Akademik İncelemeler Dergisi, X/2 (2015), s. 129-142.
• , “Klasik Dönem Osmanlı İstanbul’unda Deniz Ulaşımı”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2015, c. VI, s. 414-435.
• , Osmanlı Döneminde İstanbul Deniz Ulaşımı ve Kayıkçılar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
• Feyzullah Efendi, Fetâvâ-yı Feyziyye, Darü’t-Tıbaati’l-Âmire, İstanbul 1266. Gülersoy, Çelik, Kayıklar, Turing Yayınları, İstanbul 1983.
• Güneri, Hasan, “Vakıf Sular ve Su Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, IX/9 (1971), s. 67-79. İnalcık, Halil, “Osmanlılar’da Su,” DİA, XXXVII, s. 437-440.
• - Donald Quataert, An Economic and Social History of the Ottoman Empire, Volume One. 1300- 1600, Cambridge University Press, UK 1994.
• İstanbul Su Külliyatı İstanbul Şer’iyye Sicilleri Ma-i Leziz Defterleri 7 (1813-1817), Proje ve Yayın Yönetmeni Ahmet Kala, İBB İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları, XVI Cilt, İstanbul 2000.
• Katip Çelebi, Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-bihâr, haz. İdris Bostan, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara 2018. Kaya, Süleyman, Osmanlı Hukukunda İcâreteyn, Klasik Yayınları, İstanbul 2014.
• , “Osmanlı Toplumunda Şahıslar İçin Kredi Kaynağı Olarak İcareteyn Uygulaması İkinci İktisat Tarihi Kongresi, Elazığ 24-25 Haziran 2010, Bildiriler, ”, ed. Mustafa Öztürk-Ahmet Aksın, Fırat Üniversitesi Matbaası, Elazığ 2013, II, s. 971-977.
• , (proje yürütücüsü): “18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir ve Giderlerinin Analizi”, TÜBİTAK SOBAG 1001 Projesi, 2020. https://app.trdizin.gov.tr/proje/TWpBNU1UTXo/18-yuzyil- uskudar-para-vakiflarinin-gelir-ve-giderlerinin-analizi, son erişim tarihi: 02.06.2022.
• - M. Emin Durmuş – İsmail Bektaş – Arif Akkaya, “Muhasebe Kayıtları Işığında 18. Yüzyıl Para Vakıflarının Nakit İşletme Yöntemleri”, International Journal of Islamic Economıcs and Finance Studies, 3/3 (2017), s. 50-62.
• Kaygın, Bülent- Alper Aytekin, “Ahşap Tekne Konstrüksiyonu”, ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 7/7 (2005), s. 14-23.
• Kayserî, Hasan b. Ali, Semhatü’l-ebrâr fi Beyâni Gumûzi’l-esrâr, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 384. Martal, Abdullah, “Suyolcu”, DİA, XXXVIII, s. 1-2.
• Mazak, Mehmet, Eski İstanbul’da Deniz Ulaşımı: Kayıklar, İDO Yayınları, İstanbul 2008. Menteşzâde, Abdurrahim Efendi, Fetâvâ-yı Abdurrahim, Darü’t-Tıbaati’l Ma’mure, İstanbul 1243.
• Orhonlu, Cengiz, “Osmanlı Türkleri Devrinde İstanbul’da Kayıkçılık ve Kayık İşletmeciliği”, Tarih Dergisi, 16/2 (1966), s. 109-134.
• Örenç, Ali Fuat, “Kalyoncu”, DİA, Ek-2, s. 10-13.
• Şehsüvaroğlu, Haluk Y, “The Caiques of İstanbul”, De Turquıe, Touring Et Automobıle Club, no. 181 (Şubat 1957), s. 22-24.
• , Deniz Tarihimize Ait Makaleler, Deniz Basımevi, İstanbul 1965.