ZİYA GÖKALP’İN DEVLET ANLAYIŞI

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 41, 1 - 22, 19.04.2024

İzzeddin Altan

https://doi.org/10.56524/msydergi.1389564

Öz

Türk sosyolojisinin önde gelen simalarından olan Ziya Gökalp, Osmanlı Devleti’nin çöküşüne, Millî Mücadele döneminin çalkantılarına ve yeni Türk devletinin kuruluşuna şahitlik etmiş bir düşünürdür. Yaşadığı dönem, Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük akımları arasında büyük tartışmaların yaşandığı ve Türk milletinin istikbali hususunda derin bir belirsizliğin hemen bütün zihinlerde hissedildiği bir dönem olmuştur. Bu durum düşünürün sosyolojiye bakışını şekillendirdiği gibi, devlet hakkındaki düşüncelerini de etkilemiş ve şekillendirmiştir. Bu çalışmada, Gökalp’in devlet kavramına bakışının, Türk devlet geleneği hakkındaki görüşlerinin ve yeni Türk devletinin nitelikleri ve istikbali hakkındaki öneri ve öngörülerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu çerçevede öncelikle Gökalp’in genel olarak devlet kavramına ilişkin kabulleri ve görüşleri ortaya koyduğu kavram setleriyle birlikte incelenmiştir. Ardından Gökalp’in Türk devlet geleneği ve teşkilatının ortaya çıkışı ve gelişimine ilişkin görüşleri ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Son olarak ise yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin, Gökalp’in görüşlerindeki maddi ve manevi unsurların ışığında incelenmesine çalışılmıştır. Sonuç itibariyle Gökalp tarafından devletin toplumsal, hukuki ve iktisadi süreçlerle şekillendiğinin düşünüldüğü, siyasal irade ile hayat bulan bir araç olarak tanımlandığı ve toplum hayatı üzerinde tek başına belirleyici olarak görülmediği kanaatine varılmıştır. Gökalp’in devlet düşüncesinde milli kültüre asli ve merkezi bir konum atfettiği ve bu meseleyi evrimsel bir bakışla ele aldığı neticesine ulaşılmıştır. Gökalp’e göre Türk devlet geleneği oldukça kadim bir örgütlenme tecrübesine dayanmaktadır. Bunun zemininde ise Türklerin milli kültürleri, dayanışma kabiliyetleri ve hukuk düzenine sahip olmaları yatmaktadır. Gökalp, Türk devletinin sahip olması gereken nitelikleri ise Türk kültürünün, İslam dininin ve Batı medeniyetinin uyumluluk arz ettiğini düşündüğü unsurlarının milli bir hassasiyet taşıyan senteziyle ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Devlet, Kültür, Medeniyet, Mefkure, Korporatizm

Ziya Gökalp's Understanding of State

Öz

Ziya Gökalp, one of the leading figures of Turkish sociology, was a thinker who witnessed the collapse of the Ottoman Empire, the turbulence of the National Struggle and the establishment of the new Turkish state. The period in which he lived was a time of great debates between the Ottomanism, Islamism and Turkism movements and a deep uncertainty about the future of the Turkish nation was felt in almost all minds. This situation not only shaped the thinker's view of sociology, but also influenced and shaped his thoughts on the state. This study aims to examine Gökalp's view of the concept of state, his views on the Turkish state tradition, and his suggestions and predictions about the qualities and future of the new Turkish state. In this framework, firstly, Gökalp's assumptions and views on the concept of state in general are analyzed together with the concept sets he put forward. Then, Gökalp's views on the emergence and development of the Turkish state tradition and organization were tried to be revealed. Finally, the newly established Republic of Turkey has been analyzed in the light of the material and spiritual elements in Gökalp's views. As a result, it is concluded that Gökalp thought that the state was shaped by social, legal and economic processes, that it was defined as an instrument that came to life with political will, and that it was not seen as the sole determinant of social life. It has been concluded that Gökalp attributes an essential and central position to national culture in his idea of the state and addresses this issue from an evolutionary perspective. According to Gökalp, the Turkish state tradition is based on a very ancient organizational experience. This is based on the Turks' national culture, their solidarity ability and their possession of a legal order. Gökalp, on the other hand, put forward the qualities that the Turkish state should possess through a synthesis of the elements of Turkish culture, Islamic religion and Western civilization, which he considered to be compatible, with a national sensitivity.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, State, Culture, Civilisation, Ideal, Corporatism

Kaynakça

• Kaynakça Binark, İsmet ve Nejat Sefercioğlu (1971), Doğumunun 95. Yıldönümü Münasebetiyle Ziya Gökalp Bibliyografyası, (Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları).
• Çalen, Mehmet Kaan (2016), ““Yeni Hayat”tan “Millî Hayat”a, İntihardan Terkîbe Ziya Gökalp”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16 (2), s. 225-235.
• Durkheim, Emile (1986), Meslek Ahlakı (3. baskı), (Çev. Mehmet Karasan), (İstanbul: Milli Eğitim Basımevi).
• Durkheim, Emile (2018), Sosyoloji Dersleri (6. baskı), (Çev. Ali Berktay), (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Durkheim, Emile (2023), Toplumsal İşbölümü (4. baskı), (Çev. Özer Ozankaya), (İstanbul: Cem Yayınevi).
• Duru, Kazım Nazmi (1975), Ziya Gökalp, (İstanbul: MEB Yayınları).
• Gökalp, Ziya (1972), Hars ve Medeniyet, (Ankara: İş Matbaacılık).
• Gökalp, Ziya (1992), Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri I, (İstanbul: MEB Yayınları).
• Gökalp, Ziya (2018a), Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, (İstanbul: Karbon Kitaplar).
• Gökalp, Ziya (2018b), Yeni Mecmua Yazıları, (İstanbul: Ötüken Neşriyat).
• Gökalp, Ziya (2019), “Örf Nedir? -İctimai Usul-ı Fıkıh Meselesi Münasebetiyle-”, Danış, İlhami, Mustafa Göleç, Ömer Faruk Köse (Der.), İslam Mecmuası (1914-1918), (İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları): 378-381.
• Gökalp, Ziya (2020), Türkçülüğün Esasları, (Ankara: Panama Yayıncılık).
• Gökalp, Ziya (2022a), Küçük Mecmua Yazıları (2. baskı), (İstanbul: Ötüken Neşriyat).
• Gökalp, Ziya (2022b), Türk Töresi (8. baskı), (İstanbul: Ötüken Neşriyat).
• Gökalp, Ziya (2023), Türk Medeniyeti Tarihi (2. baskı), (İstanbul: Bilge Kültür Sanat).
• Göze, Ayferi (1968), Korporatif Devlet, (İstanbul: Fakülteler Matbaası).
• Güler, Birgül Ayman (2023), Devlet Bilimi: Göçebe ve Yerleşik Devlet (1. baskı), (Ankara: İmge Kitabevi).
• Kadri, Hüseyin Kazım (2018), Ziya Gökalp'in Tenkidi (2. baskı), (İstanbul: Dergâh Yayınları).
• Mahmud, Kaşgarlı (2021), Divanü Lûgat-it Türk, (Çev. Besim Atalay), (Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları).
• Örfî, Safvet (2017), Ziya Gökalp ve Mefkure, (İstanbul: Ötüken Neşriyat).
• Parla, Taha (2021), Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye'de Korporatizm (2. baskı), (İstanbul: Metis Yayınları).
• Püsküllüoğlu, Ali (1977), Osmanlıca Türkçe Sözlük (1. baskı), (İstanbul: Bilgi Yayınları).
• Tütengil, Cavit Orhan (1949), Ziya Gökalp Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi, (İstanbul: Berksoy Matbaası).
• Ülken, Hilmi Ziya (2007), Ziya Gökalp, (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları).