CARTER V. FINDLEY VE BÂB-I ÂLİ (1789-1922): OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA BÜROKRATİK REFORM ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 41, 149 - 174, 19.04.2024

Esra Pekacar Ayşen Acar Aydar

https://doi.org/10.56524/msydergi.1447711

Öz

Bu çalışmada, Carter V. Fındley'in “Osmanlı İmparatorluğu'nda Bürokratik Reform: Bâb-ı Âlî 1789-1922” başlığını taşıyan eserini konu edinmektedir. Eser, 19. yüzyıl boyunca “Bâb-ı Âli” ve “saray” arasında geçen iktidar mücadelelerini, bu mücadelenin sonucunda Tanzimat döneminde gücün bürokrasiye ve daha sonra sivil bürokrasiye kaydığını, II. Abdülhamit döneminde ise gücün tekrar “saray”a geçip, Jön Türklerde bu “saray sistemi”nin kaldırılması ve sivil bürokrasinin tasfiyesi üzerinde durmaktadır. Kronolojik bir çerçevede ilerleyen eserin odak noktasını 1789-1922 tarihleri arasında Osmanlı bürokrasisinde gerçekleştirilen reformlar teşkil etmektedir. Bu reformlar eserde detaylı olarak verilirken aynı zamanda rasyonel bürokratik sistemin önündeki engeller ile nasıl karşılaştığına dair incelemelerde bulunulacaktır. Böylece çalışmada sadece bürokratik gelişmeler değil, dönemin politik, siyasi ve idari süreçleri hakkında da bilgi verilecektir.
Yöntemsel açıdan birbiri ile iç içe geçmiş bir süreç izlenecek, bir yandan eserin yazılış üslubu, amacı, kavramsal çerçevesi ve içeriği hakkında bilgi verilirken, diğer yandan kitap üzerine yöntem bilimsel çözümleme yapılacaktır. Çalışmamızda, Findley’in incelediğimiz kitabı örneğinde, konuya dair alanyazının diğer çalışmalarıyla diyalog kurulacaktır. Bu diyalog incelediğimiz eserin daha detaylı olarak analizini yapmamıza yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bâb-ı Âlî, Bürokrasi, Kalemiye, Sivil Bürokrasi, Reform, Patrimonyalizm.

Kaynakça

• Akyıldız, Ali (2012), Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Berkes, Niyazi (2018), Türkiye’de Çağdaşlaşma, (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• Çadırcı, Musa (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ülke Yönetimi”, (1), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, (İstanbul: İletişim Yayınları), s. 210-230.
• Eisenstadt, S. N (2007), Modernleşme Başkaldırı ve Değişim, (Çev. Ufuk Coşkun), (Ankara: Doğu-Batı Yayınları).
• Findley, Carter V. (2020), Kalemiyeden Mülkiyeye: Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, (İstanbul: Alfa Yayınları).
• Findley, Carter V. (2018), Osmanlı İmparatorluğunda Bürokratik Reform, (İstanbul: Alfa Yayınları).
• Georgeon, François (2020), Sultan Abdülhamit, (Çev. Ali Berktay), (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Heper, Metin (1985), “19. Yüzyılda Osmanlı Bürokrasisi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, (1), (İstanbul: İletişim Yayınları), s. 245-258.
• İnalcık, Halil (1994), “Sultanizm Üzerine Yorumlar: Max Weber’in Osmanlı Siyasal Sistemi Tiplemesi: Dünü ve Bugünüyle”, (7), (Çev. Kemal Aydın Akagündüz), Toplum ve Ekonomi, s. 5-26.
• Kalaycıoğlu, Ersin (2014), “Türkiye’de Politik Rejimin Evrimi ve Yasama Sistemi”, Kalaycıoğlu, Ersin ve Sarıbay, Ali Yaşar (Der.), Türk Siyasal Hayatı Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, (Ankara: Sentez Yayıncılık): 369-397.
• Kongar, Emre (1985), Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, (İstanbul: Remzi Kitapevi).
• Lewis, Bernard (2012), Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. Boğaç Babür Turna), (Ankara: Arkadaş Yayınevi).
• Mardin, Şerif (1991), “Yenileşme Dinamiğinin Temelleri ve Atatürk”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset: Makaleler, I, (Der. Mümtaz’er Türköne-Tuncay Önder), (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Mardin, Şerif (1991), “Batıcılık”, Türk Modernleşmesi: Makaleler, IV, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Mardin, Şerif (1996), Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, (Çev. Mümtaz’er Türköne, Fahri Unan, İrfan Erdoğan), (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Mardin, Şerif (2004), Türkiye’de Din ve Siyaset, (Çev. Mümtaz’er Türköne, Tuncay Önder), (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Ortaylı, İlber (1982) Carter V. Findley, Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire-The Sublime Porte (1789-1922), Princeton University Press, 1980. (A IV/5134) [Kitap Tanıtımı]. Belleten, 46 (181): 145-146.
• Ortaylı, İlber (1985), “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Yerel Yönetimler”, (1), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, (İstanbul: İletişim Yayınları): 231-244.
• Ortaylı, İlber (2002), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi”, Türkler, (10), s. 216-220.
• Ortaylı, İlber (2017), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, (İstanbul: Timaş Yayınları).
• Pamuk, Şevket (2020), Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913), (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları).
• Reinkowski, Maurus (2012), Düzenin Şeyhleri: Tanzimat’ın Kelimeleri 19. Yüzyıl Osmanlı Reform Politikasının Karşılaştırmalı Bir Araştırması, (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• Reyhan, Cenk (2022), “Dil ve Yapı: Osmanlı-Türk Modernleşme Sürecinde Dilsel Dönüşümün Yapısal Dönüşüme Etkisi”, Memleket Siyaset Yönetim, 17(38), s. 443-478.
• Reyhan, Cenk (2008a), “İlim-Kılıç-Kalem: Osmanlı Kamu Personeli Rejiminde Üçlü İşlevsel Ayrılma”, Belleten Dergisi, (263), s. 95-122.
• Reyhan, Cenk (2008b), Osmanlı’da Kapitalizmin Kökenleri, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
• Reyhan, Cenk (2017), “Türkiyede Çağdaşlaşma: Osmanlı-Türk Modernleşme Süreci Üzerine Bir Başyapıt”, Memleket: Siyaset Yönetim, 12 (28), s. 111-140.
• Reyhan Cenk, Emine Burcu Halaçoğlu, (2021), “Osmanlı Basın-Yayınında Medeniyetçilik: II. Abdülhamit Dönemi Garbiyatçı Söylemde Ben-Öteki İlişkisi ve Kimlik İnşası”, Tarihyazımı Dergisi, 3 (2), s.162-191.
• Sayar, Ahmed Güner (2000), Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, (İstanbul: Ötüken Yayınevi).
• Shaw, Stanford ve J.- Shaw, Ezel Kural (2010), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (İstanbul: e Yayınları).
• Tanör, Bülent (2008), Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• Tanör, Bülent (1985), “Anayasal Gelişmelere Toplu Bir Bakış”, (1) Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, (İstanbul: İletişim Yayınları), s. 10-26.
• Terzi, Hülya (2021), “Osmanlı-Türk Tarihyazımında Tanzimat Algısı”, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, s. 14.
• Timur, Taner (1996), Osmanlı Çalışmaları, (Ankara: İmge Kitabevi).
• Tunaya, Tarık Zafer (1985), “1876 Kanun-ı Esasi ve Türkiye’de Anayasa Geleneği”, (1), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, (İstanbul: İletişim Yayınları), s. 27-39.
• Türkdoğan, Orhan (1985), Sosyal Şiddet ve Türkiye Gerçeği, (Ankara: Mayaş Yayınları).
• Yerasimos, Stefanos (1987), Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, (Çev. Babur Kuzu), (İstanbul: Belge Yayınları).