Karikatür ve İfade Özgürlüğü

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 17, 2208 - 2244, 31.03.2019

Zeynep Burcu Şahin

https://doi.org/10.26466/opus.515034

Cited By: 2

Öz

Karikatür,
değindiği konuları kısa ve öz biçimde ele alan; genellikle güldürmek, düşündürmek
ve aynı zamanda iğnelemek için abartan ve bazen de gerçeği çarpıtan bir çizgi
resim türüdür. Gazetecilerin elindeki masum görünüşlü bu silah, sadeliği ve
kolay anlaşılır haliyle aynı zamanda en etkin olanıdır. Gazeteci, karikatürle
mizahı kullanarak hiçbir ispat yükümlülüğü taşımadan, geniş kitleleri kendi
düşüncesinde ikna edebilir; bunun için ayrıntılı açıklamalara girmesi ya da
düşüncelerini ispat etmesi gerekli değildir. Karikatür, zaten “abartı”dan
oluşmaktadır ve doğruluk iddiası taşımaz. Bununla birlikte, ilk bakıştaki
iddiasız görünümüne karşılık karikatür, tarih boyunca halk üzerindeki etkisinin
farkında olan siyasi iktidarların korktukları ve engellemeye çalıştıkları bir
araç olmuştur.  Siyasi bir hiciv biçimi
olarak karikatür, yasal metinlere basının ve basın özgürlüğünün bir parçası
olarak dâhil edilmeden çok önce sınırlamalar ve sansür açısından basının
kaderini paylaşmaya başlamıştır. Bu açıdan bakıldığında, karikatürün anavatanı
olan İtalya yerine, 17. yy.ın başlarında diğer Avrupa ülkelerine görece
demokratik bir rejim kuran İngiltere’de benimsenip gelişmesi tesadüfi değildir.
Karikatür günümüzde de siyasi ve ekonomik iktidarlar için bir tehdit
oluşturmakta; iktidarlar ve karikatüristler arasında bu doğrultuda hukuki
anlaşmazlıklar doğmaktadır. Bu noktada, karikatürün de basın özgürlüğü
kapsamında ele alındığı ve basın özgürlüğü ile aynı hak, sorumluluk ve
sınırlamalara tabi tutulduğu unutulmamalıdır. Ülkemizde mizah dergilerine ve
karikatüristlere yönelik davalar sadece hakaret davalarından oluşmamakta; dini
değerleri aşağılama, müstehcenlik ve 301. madde gibi TCK kapsamında suç olarak
düzenlenen diğer unsurlar da mizah dergilerinin yasal yaptırımlar ya da tehdit
ve baskıyla karşılaşmasına neden olabilmektedir. Bu çalışmanın konusunu
karikatürün ifade özgürlüğü çerçevesinde değerlendirilmesi oluşturmaktadır.
Çalışmanın amacı, karikatürün ifade özgürlüğü bağlamında meşru sınırlarının
belirlenmesine yardımcı olmaktır. Çalışmada esas olarak literatür taraması
kullanılmış olup rastgele örneklem yöntemiyle çeşitli davalar incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mizah, Karikatür, İfade Özgürlüğü, Sansür, Yayın Yasakları

Caricature and The Freedom of Speech

Öz

Caricature
deals with the subjects it deals with in a short and concise way; it is a kind
of cartoon picture that usually exaggerates and sometimes distorts the truth to
laugh, think and at the same time pinch. This innocent gun in the hands of
journalists is the most effective at the same time as it is simplicity and easy
to understand. The journalist can persuade large masses in their own minds
before carrying out any proof of obligation using comic strips. It is not
necessary to elaborate on this or to prove their opinions. Cartoons are already
composed of "exaggeration" and do not bear the righteousness. for all
that the caricature has become a means by which political powers who are aware
of the influence over the people throughout history have been frightened and
trying to prevent. As a form of political satire, the caricature began to share
the fate of the press in terms of restrictions and censorship long before it
was included in legal texts as part of the press and freedom of the press. From
this point of view, it is no coincidence that the caricature adopted and
developed in England, which established a democratic regime relative to other
European countries at the beginning of the 17th century, rather than the
homeland of Italy. Caricature poses a threat to political and economic power,
legal disputes arise between the ruling and cartoonists in this direction. At
this point, it should not be forgotten that the cartoons are also subjected to
the same rights, responsibilities and limitations as the freedom of the press,
which is covered by press freedom. The lawsuits against humor magazines and
caricaturists in our country do not consist solely of insults humiliating
religious values, obscenity and Other elements, such as Article 301, which are
organized as criminal offenses under the Turkish Penal Code, may also cause
humorous journals to face legal sanctions or threats and oppression. The
subject of this study is the evaluation of caricature within the framework of
freedom of expression. The aim of the study is to help to determine the
legitimate limits of caricature in terms of freedom of expression. The
literature review was mainly used in the study and various cases were
investigated by random sampling method.

Anahtar Kelimeler

Humor, Caricature, Freedom of Expression, Censorship, Broadcasting Prohibitions

Kaynakça

• Akad, M. (1976). Baskı gruplarının siyasi iktidarla ilişkileri. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Arık, B. (1998). 1980’den sonra yaşanan toplumsal değişim ve karikatürün değişen işlevi: Değişen toplum değişen karikatür. İstanbul: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
• Arık, B. (2002). Apolitik mizah tartışmalarına tarihsel bir bakış. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 17, 89-104.
• Avcı, A. (2003). Toplumsal Eleştiri Söylemi Olarak Mizah ve Gülmece. Birikim Dergisi. 15.03.2018 tarihinde http://www.birikimdergisi.com/birikim-yazi/3891/toplumsal-elestiri-soylemi-olarak-mizah-ve-gulmece#.XBDKrXQzbIU adresinden erişilmiştir.
• Balcıoğlu, S. (1987). Cumhuriyet dönemi Türk karikatürü. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çeviker, T. (1986). Gelişim sürecinde Türk karikatürü-I. İstanbul: Adam Yayınları.
• Erçetin, G. (1999, 11 Şubat). Karikatürcü çizgiyle düşünür. Cumhuriyet.
• Koloğlu, O. (2005). Türkiye karikatür tarihi. İstanbul: Bileşim Yayınları.
• Macovei, M. (2005). Avrupa insan hakları mahkemesi’nin 10 maddesi’nin uygulanmasına ilişkin kılavuz. İnsan Hakları El Kitapları No:2.
• Morreal, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak. İstanbul: İris Yayıncılık.
• Sanders, B. (2001). Kahkahanın zaferi. (Çev. K. Aysevener ve Ş. Soyer). İstanbul: Ayrıntı.
• Oskay, Ü. (2000). Tek kişilik haçlı seferleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Öngören, F. (1983). Cumhuriyet dönemi Türk mizahı ve hicvi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özocak, G. (2011). Türkiye’de siyasi iktidarın mizahla imtihanı: Ifade özgürlüğü ve karikatür. TBB Dergisi. http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2011-94-710 adresinden erişilmiştir. ss.259-294
• Danimarkalı Bakandan Karikatür İtirafı!, 22.05.2017 tarihinde http://www.aktifhaber.com/danimarkali-bakandan-karikatur-itirafi-891776h.htm adresinden erişilmiştir.
• Charlie Hebdo' dergisinde deprem. 20.05.2017 tarihinde http://www.netgazete.com/dunya/-charlie-hebdo-dergisinde-deprem-701193 adresinden erişilmiştir.
• Blakemore C. ve Jennett. S. "Caricature." The Oxford Companion to the Body. 2001. Encyclopedia.com: 20.02.2016 tarihinde http://www.encyclopedia.com/doc/1O128-caricature.html adresinde erişilmiştir.
• Erdoğan karikatürleri külliyatı’na yenileri eklendi. 11.05.2017 tarihinde http://www.diken.com.tr/dunyaca-unlu-karikaturistler-musa-kartla-dayanisma-icin-erdogana-karsi-birlesti/ adresinden erişilmiştir.
• Fransız basınının en yaramazı: Charlie Hebdo. 20.05.2017 tarihinde http://tr.euronews.com/2012/09/21/fransiz-basininin-en-yaramazi-charlie-hebdo/ adresinden erişilmiştir.
• Durutuna, G. (2012, 12 Temmuz). Harakiri'nin kapanması 'bayan yanı' gibi... 26.05.2016 tarihinde http://www.ntv.com.tr/arsiv/id/25365256/ adresinden erişilmiştir.
• Karaman, N. (2015, 8 Nisan). Karan ve Çetinkaya’ya Charlie Hebdo davası. 30.05.2016 tarihinde http://www.sabah.com.tr/gundem/2015/04/08/karan-ve-cetinkayaya-charlie-hebdo-davasi adresinden erişilmiştir.
• Penguen’in kapağına 7 bin TL ceza. 25.03.2017 tarihinde http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/235611/Penguen_in_kapagina_7_-bin_TL_ceza.html adresinden erişilmiştir.
• Penguen dergisi kapanma nedenini takipçileriyle paylaştı. 26.04.2017, 21.03.2018 tarihinde http://www.haberturk.com/kultur-sanat/haber/1474710-penguen-dergisi-kapanma-nedenini-takipcileriyle-paylasti adresinden alındı.
• Skandal Karikatür İçin 1 Yıl Hapis. 28.09.2011, 30.05.2017 tarihinde http://www.aktifhaber.com/skandal-karikatur-icin-1-yil-hapis-498008h.htm adresinden erişilmiştir.
• Şahin, Ü. Çizginin Gücü: Karikatür ve Sansür. 26.06.2017 tarihinde http://www.umut.org.tr/Upload/Document/document_ca5f-01b9796a40f782b43262be5fd0a9.pdf adresinden erişilmiştir.
• 11.05.2017 tarihinde http://www0.sondakika.com/haber/haber-turkiye-de-karikaturistlere-hapis-cezasi-7116710/ adresinden erişilmiştir.
• 02.03.2018 tarihinde http://bianet.org/bianet/bianet/105021-basbakanin-dava-actigi-leman-dergisine-kufur-ve-tehdit adresinden erişilmiştir.
• 09.05.2017 tarihinde http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts& ara-ma=gts&guid=TDK.GTS.5730897dcc16c0.-90659314 adresinden erişilmiştir.
• 11.05.2017 tarihinde http://www.gazetevatan.com/penguen-e-bir-dava-daha-49852-gundem/ adresinden erişilmiştir.
• 11.05.2017 tarihinde http://www.diken.com.tr/musa-kart-gercekleri-cizdim-dedi-erdoganin-actigi-11-aralik-davasindan-beraat-etti/ adresinden erişilmiştir.
• 11.05.2017 tarihinde http://www.bianet.org/bianet/ifade-ozgurlugu/106-803 -reco-kenesi-nden-kurtulan-leman-ahlaksizlik-tan-mahkemelik adresinden erişilmiştir.
• 02.03.2018 tarihinde https://www.birgun.net/haber-detay/iktidar-mizah-sevmez-64772.html adresinden erişilmiştir.
• 09.02.2017 tarihinde http://www.e-skop.com/skopbulten/%E2%80%9Cutopya-acligi%E2%80%9D-olarak-gezinin-mizahi/1719 adresinden erişilmiştir.
• 19.02.2017 tarihinde http://tr.wikipedia.org/wiki/Leman adresinden erişilmiştir.
• 02.03.2018 tarihinde http://www.akdagsaydut.com.tr/as_yazilar_orta.php?subaction=showfull&id=1186940446&archive=&start_from=&ucat=10& adresinden erişilmiştir.
• 12.03.2017 tarihinde http://www.aboutfacesentertainment.com/pages/caricature-history.html adresinden erişilmiştir.