Türkiye’de Kendini Yönetme Stratejileriyle İlgili Yapılan Araştırmaların İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 88 - 102, 31.07.2023

Akın Gönen Yahya Çıkılı

Öz

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de kendini yönetme stratejileriyle ilgili özel eğitim alanında yapılan etkililik araştırmalarının betimsel olarak incelenmesidir. Çalışma kapsamında EBSCO Host, Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM), Dergi Park, TR Dizin ve Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) Ulusal Tez Merkezi veri tabanlarında Türkçe “kendini yönetme stratejileri”, “kendine amaç belirleme”, “kendine ön uyaran verme”, “kendine yönerge verme”, “kendini izleme”, “kendini değerlendirme”, “kendini pekiştirme”, “'özel gereksinimli birey” ve “'tek denekli araştırma” anahtar kelimeleri kullanılarak tarama yapılmıştır. Çalışmaların dahil etme ölçütleri olarak (a) özel gereksinimli bireylerle yürütülmesi, (b) kendini yönetme stratejisi/stratejilerinin yer aldığı öğretim yönteminin çalışmada kullanılması, (c) tek denekli araştırma modellerinden biriyle desenlenmesi, (d) elektronik veri tabanlarında Türkçe ve/veya İngilizce tam metinlerine erişiliyor olması ve (e) Ocak 2002-Eylül 2022 yılları arasında yayımlanması açısından değerlendirilmiştir. Yapılan ayrıntılı incelemeler sonucunda 16 araştırma kapsama alınarak analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular incelendiğinde, Türkiye’de kendini yönetme stratejileriyle yapılan etkililik çalışmalarında çoğunlukla 7-18 yaş arası okul çağındaki özel gereksinimli bireylerin dahil edildiği ve katılımcı grubun yarıdan fazlasının zihinsel yetersizlik gösteren öğrencilerden oluştuğu belirlenmiştir. Ayrıca kendini izlemenin en sık kullanılan strateji olduğu, kendini yönetme stratejileri için kâğıt/kalem tabanlı materyallerin tercih edildiği ve hedef becerilerin kazandırılmasında stratejilerin etkili olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kendini yönetme stratejileri, özel gereksinimli birey, betimsel analiz, tek-denekli araştırmalar, bilimsel dayanaklı uygulamalar

Kaynakça

• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2019). Engelli ve yaşlı istatistik bülteni. Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/media/9085/buelten-haziran2019-son.pdf adresinden 04.09.2022 tarihinde ulaşılmıştır.
• Alkoyak, G. (2014). Kendini izleme stratejisinin zihin engelli öğrencilerin matematik dersinde toplama işlemini yapma performansına etkisi. [Yüksek lisans tezi]. Ankara Gazi Üniversitesi.
• Briesch, A. M., & Chafouleas, S. M. (2009). Review and analysis of literature on self-management interventions to promote appropriate classroom behaviors (1988–2008). School Psychology Quarterly, 24(2), 106. https://doi.org/10.1037/a0016159
• Briesch, A. M., Daniels, B., & Beneville, M. (2019). Unpacking the term “self-management”: Understanding intervention applications within the school-based literature. Journal of Behavioral Education, 28(1), 54-77. https://doi.org/10.1007/s10864-018-9303-1
• Brooks, A., Todd, A. W., Tofflemoyer, S., & Horner, R. H. (2003). Use of functional assessment and a self-management system to increase academic engagement and work completion. Journal of Positive Behavior Interventions, 5(3), 144-152. https://doi.org/10.1177/10983007030050030301
• Bouck, E. C., Savage, M., Meyer, N. K., Taber-Doughty, T., & Hunley, M. (2014). High-tech or low-tech? Comparing self-monitoring systems to increase task independence for students with autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 29(3), 156-167. https://doi.org/10.1177%2F1088357614528797
• Burns, N., & Grove, S. K. (2010). Understanding nursing research-eBook: Building an evidence-based practice (5. edition). Elsevier Health Sciences.
• Busacca, M. L., Anderson, A., & Moore, D. W. (2015). Self-management for primary school students demonstrating problem behavior in regular classrooms: Evidence review of single-case design research. Journal of Behavioral Education, 24(4), 373-401. https://doi.org/10.1007/s10864-015-9230-3
• Carr, M. E., Moore, D. W., & Anderson, A. (2014). Self-management interventions on students with autism: A meta-analysis of single-subject research. Exceptional Children, 81(1), 28-44. https://doi.org/10.1177/0014402914532235
• Cooper, J. O., Heron, T. E., & Heward, W. L. (2007). Self-management. In Applied Behavior Analysis (2nd ed., pp. 575–612). Pearson Education, Inc.
• Çaka, A. İ. (2021). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere ileri teknoloji yoluyla sunulan kendini yönetme stratejilerinin coğrafya dersi kazanımlarına etkisi. [Yüksek lisans tezi]. Biruni Üniversitesi.
• Çelik, H. (2010). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere sosyal becerilerin öğretiminde kendini yönetme tekniği ile sunulan öğretim programın etkililiğinin incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Bolu Abant Baysal Üniversitesi.
• Dağseven Emecen D., Aykut, Ç., Karasu, N., & Dayı, E. (2019). The effects of picture cues and self-ınstruction in teaching cooking skills to children with ıntellectual disabilities. Kalem Uluslararası Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 9(17), 435-448. https://doi.org/10.23863/kalem.2019.134
• Fischbach, G. D., & Lord, C. (2010). The Simons Simplex Collection: a resource for identification of autism genetic risk factors. Neuron, 68(2), 192-195. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2010.10.006
• Gevşek, S. (2016). Zihin yetersizliğe sahip öğrencilere yemek pişirme becerilerinin kazandırmada kendini yönetme stratejilerinin etkisi. [Yüksek lisans tezi]. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Harchik, A. E., Sherman, J. A., & Sheldon, J. B. (1992). The use of self-management procedures by people with developmental disabilities: A brief review. Research in Developmental Disabilities, 13(3), 211-227. https://doi.org/10.1016/08914222(92)90026-3
• Hume, K., Steinbrenner, J. R., Odom, S. L., Morin, K. L., Nowell, S. W., Tomaszewski, B., ... & Savage, M. N. (2021). Evidence-based practices for children, youth, and young adults with autism: Third generation review. Journal of Autism and Developmental Disorders, 1-20. https://doi.org/10.1007/s10803-020-04844-2
• Kocabıyık, D. (2016). Genel eğitim sınıflarındaki zihin yetersizliği olan öğrencilerin kendini yönetme stratejilerini kullanmalarının dersle ilgilenme davranışı üzerindeki etkililiği. [Yüksek lisans tezi]. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Koegel, L. K., Harrower, J. K., & Koegel, R. L. (1999). Support for children with developmental disabilities in full inclusion classrooms through self-management. Journal of Positive Behavior Interventions, 1(1), 26-34. https://doi.org/10.1177%2F109830079900100104
• Küçüközyiğit, M. (2014). Görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilerde matematikte çarpma işlem akıcılığını arttırmada kendini izleme tekniğinin etkililiği. [Yüksek lisans tezi]. Ankara Gazi Üniversitesi.
• Maggin, D. M., Briesch, A. M., & Chafouleas, S. M. (2013). An application of the What Works Clearinghouse standards for evaluating single-subject research: Synthesis of the self-management literature base. Remedial and Special Education, 34(1), 44-58. https://doi.org/10.1177/0741932511435176
• McDougall, D., Heine, R. C., Wiley, L. A., Sheehey, M. D., Sakanashi, K. K., Cook, B. G., & Cook, L. (2017). Meta‐analysis of behavioral self‐management techniques used by students with disabilities in inclusive settings. Behavioral Interventions, 32(4), 399-417. https://doi.org/10.1002/bin.1491
• Mechling, L. C., & Gustafson, M. (2009). Comparison of the effects of static picture and video prompting on completion of cooking related tasks by students with moderate intellectual disabilities. Exceptionality: A Special Education Journal, 17(2), 103-116. https://doi.org/10.1080/09362830902805889
• Moher D, Liberati A, Tetzlaff J, Altman DG, The PRISMA Group (2009) Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta-Analyses: The PRISMA Statement. PLoS Med 6(7), 1-6.
• Reinecke, D. R., Krokowski, A., & Newman, B. (2018). Self-management for building independence: Research and future directions. International Journal of Educational Research, 87, 119-126. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2016.08.006
• Sciutto, M. J., Nolfi, C. J., & Bluhm, C. (2004). Effects of child gender and symptom type on referrals for ADHD by elementary school teachers. Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 12(4), 247-253. https://doi.org/10.1177/10634266040120040501
• Sayar, K. (2020). Genel eğitim ortamlarında özel gereksinimi olan öğrencilerin dersle ilgilenme davranışı üzerinde kendini izleme stratejisinin etkililiği. [Yüksek lisans tezi]. Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi
• Ser, C. (2019). Okuma güçlüğü olan öğrencilerin okuma akıcılığının arttırılmasında model okuma, tekrarlı okuma, hata düzeltmesi ve kendini izleme stratejisi sağaltım paketinin etkisi. [Yüksek lisan tezi]. Ankara Gazi Üniversitesi.
• Sosun-Haytabay, T. (2011). Görme engelli öğrencilerin okuma etkinliğinde dikkatini sürdürme becerileri üzerine kendini izleme tekniğinin etkililiği. [Yüksek lisan tezi]. Ankara Gazi Üniversitesi.
• Sönmez, M., & Yücesoy-Özkan, Ş. (2012). Gelişimsel yetersizliği olan öğrencilere dışarı çıkmak üzere uygun biçimde hazırlanma becerisinin öğretiminde kendini yönetme stratejilerinin etkileri. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 151-166.
• Sönmez, M. (2012). Sınıf çaplı kendini izleme öğretiminin okul öncesi dönemdeki gelişimsel yetersizlik gösteren çocukların etkinlikle ilgilenme düzeylerine etkileri. [Doktora tezi]. Eskişehir Anadolu Üniversitesi.
• Tekin-İftar, E. (2018a). Geçerlik. E. Tekin-İftar (Ed), Eğitim ve davranış bilimlerinde tek-denekli araştırmalar içinde (2. Baskı, s. 133-149). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Tekin-İftar, E. (2018b). Çoklu yoklama modelleri. E. Tekin-İftar (Ed), Eğitim ve davranış bilimlerinde tek-denekli araştırmalar içinde (2.baskı, s. 217-244). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Töret, G., Aykut, Ç., Babacan, A., & Özkubat, U. (2015). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda akademik başarı düzeyleri üzerinde kendini izleme stratejisinin etkisinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 16(02), 125-147. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000224
• Tufan, S. (2016). Şemaya dayalı strateji ve kendini izlemenin hafif düzeyde zihinsel engelli öğrencilerin sözlü problem çözme performanslarına etkisi. [Yüksek lisans tezi]. Ankara Gazi Üniversitesi.
• Yücesoy-Özkan, Ş., & Sönmez, M. (2011). Yetersizliği olan bireylerle yapılmış ve kendini yönetme stratejilerinin kullanıldığı tek denekli araştırmaların incelenmesi: Bir meta-analiz çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(2), 95-821.
• Wehmeyer, M. L. (2002). Self-determination and the education of students with disabilities. ERIC Clearinghouse on Disabilities and Gifted Education. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED470036.pdf 12.09.2022 tarihinde ulaşılmıştır.
• Westwood, P. (2011). Commonsense methods for children with special educational needs. (6th ed.). Routledge.