Yörük Films: A Distinctive Case of Cinematic Practices in the Period of 1960-1980 in Çukurova

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 2, 291 - 320, 30.10.2019

İlke Şanlıer Yüksel Aydın Çam

https://doi.org/10.32001/sinecine.639715

Cited By: 5

Öz

Çukurova is a region where the increase in human mobility is due to radical
transformations in settlement processes that began in the 17th
century. Since then, the Yörüks, who have constituted an important part of the
region’s population and practiced a nomadic way of life between Çukurova Plato
and the Taurus Mountains, have been mostly settled, although they have tried to
keep nomadism alive culturally. The demand for village-related and especially
Yörük films in Çukurova is connected with this practice. Based on the approach
known as New Cinema History, we interpret the films recalled by audiences in
Taurus highland villages, using the findings of research that explored cinematic
experiences of the 1960s to 1980s. Some of the films that participants
remembered in their oral histories are based on Yörük myths and legends, and
some others are based on the stories of writers who were born and raised in
these villages. Thus, the narratives and narrative structures of these films
are local. Furthermore, the production, distribution, and demonstration of
these films are also local and distinctive, characterizing the epoch. Consistent
with a local business model, these films met the local demand by featuring local
elements and as a result are remembered for a long time.

Anahtar Kelimeler

Cinema history of Çukurova, Nomad (Yörük) films, regional film management model, travelling cinema, Taurus highland villages

Çukurova’da 1960-1980 Dönemi Sinema Pratiklerinin Özel Bir Örneği: Yörük Filmleri

Öz

Çukurova, 17. yüzyılın sonundan bu yana iskân, idari yapı, tarım ve sanayi politikalarındaki radikal dönüşümlerle birlikte insan hareketliliğinin yoğunlaştığı
bir bölgedir. Bölge nüfusunun önemli kısmını oluşturan, Çukurova ile Toroslar
arasında yaşayan konar-göçer Yörükler de büyük oranda yerleşik hayata geçmişlerdir. Bugün ekonomik faaliyet olarak konar-göçerliğe nadiren rastlanılsa
da Yörüklük kültürel olarak yaşatılmaktadır. 1950’lerden itibaren sinemamızda yoğunlaşmaya başlayan köy ve özellikle de Yörük filmlerine yönelik talebin
Çukurova’da karşılığını bulması bu kültürel durumla bağıntılıdır. Bu çalışmada
Yeni Sinema Tarihi yaklaşımından hareketle, Toros yayla köylerinde 1960–1980
yılları arasında gerçekleşen seyir deneyimlerinin soruşturulduğu araştırmada
seyircilerin anımsadığı filmler yorumlanmaktadır. Sözlü tarih çalışmaları, katılımcıların adıyla anımsadığı az sayıda filmin Yörük kültürü ve köy yaşamıyla bağları olduğunu açığa çıkarmıştır. Filmlerin bazıları ana temalarını Yörük
söylence ve mitlerinden almakta; bazıları ise bu köylerde doğup büyüyen yazarların öykülerine dayanmaktadır. Dolayısıyla, bu filmlerin anlatı yapıları ve öykülemeleri yereldir. Filmlerin biçimsel ve bağlamsal değerlendirilmelerinin ardından görülmüştür ki, bu yerellik filmlerin biçim ve içerik özellikleri açısından
bir örüntü oluşturacak denli baskındır. Ayrıca bu filmlerin üretim, dağıtım ve
gösterim pratikleri de bir dönemi nitelendirecek denli yerel ve kendine özgüdür.
Bölge işletmeciliği modeliyle birlikte bu filmler yerelden gelen talebi bizatihi
yerel özelliklerle donanarak karşılamış ve talebi ikame ederek yıllar sonra dahi
anımsanacak izler bırakmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Çukurova sinema tarihi, Yörük filmleri, bölge işletmeciliği modeli, seyyar sinemacılık, Toros yayla köyleri

Destekleyen Kurum

Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Teşekkür

Bu çalışma, Çukurova Üniversitesi İletişim Fakültesi – Radyo, Televizyon ve Sinema Bölümü öğrencilerinden Hande Canbolat, Eren İlbuğa, Necati Öz, Elif Şimşek ve Yıldırım Yeniçeri’nin büyük katkılarıyla gerçekleştirilmiştir; kendilerine teşekkürü borç biliriz.

Kaynakça

• Akad, L. (2004). Işıkla Karanlık Arasında. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akbulut, H. (2008). Kadına Melodram Yakışır – Türk Melodram Sinemasında Kadın İmgeleri. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Akbulut, H. (2018). Kültürel ve Toplumsal Bir Pratik Olarak Sinemaya Gitmek: Türkiye’de Seyirci Deneyimleri Üzerine Bir Sözlü Tarih Çalışması Projesi Sonuç Raporu (Proje No: 115K269). Ankara:TÜBİTAK.
• Arslan, S. (2011). Cinema in Turkey – A New Critical History. New York: Oxford University Press.
• Aslanoğlu, B. Y. (2004). 41 Türk Filminde Folklorik Unsurlar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, S. (1995). Türkiye’de Etnik Yapı. Yüzyıl Biterken Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (s. 496–514). İstanbul: İletişim.
• Aydın, S. (2006). Toroslarda Yaylacılık ve Çukurova’nın Önemi. Kebikeç – İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 21, 111–134.
• Aydın, S. (2012). Çukurova Tarihinde Yörükler ve Türkmenler. B. Çelik (Ed.). Adana’ya Kar Yağmış – Adana Üzerine Yazılar (4. Baskı) içinde (s. 113–139). İstanbul: İletişim.
• Babuş, F. (2006). Osmanlı’dan Günümüze Etnik – Sosyal Politikalar Çerçevesinde Göç ve İskân Siyaseti ve Uygulamaları. İstanbul: Ozan.
• Biltereyst, D. & Meers, P. (2016). New Cinema History and the Comparative Mode: Reflections on Comparing Historical Cinema Cultures. Alphaville: Journal of Film and Screen Media, 11, 13–32.
• Biltereyst, D. Maltby, R. & Meers, P. (Ed.) (2019). The Routledge Companion to New Cinema History. New York: Routledge.
• Bozdemir, B. (2008). Derviş Zaim Noktayı Koydu. Cinedergi Aylık Sinema Dergisi, 4, 14–19.
• Caunce, S. (2001). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi. (Çev. B. B. Can & A. Yalçınkaya). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Çam, A. (2018). 1960–1975 Yılları Arasında Adana’da Filmcilik ve Sinemacılık İşi. Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi, 28, 9–41.
• Çam, A. & Şanlıer Yüksel, İ. (2019). Toros Yayla Köylerinde Sinema Deneyimleri: Modernlik, Şehir, Sinema ve Seyirci İlişkilerine Dair Bir Soruşturma. SineFilozofi Dergisi, 3 (7), 415-436.
• Çukurova TV’sinin Net Görüntüsü Kıbrıs’ı Sevince Boğdu. (11 Ekim 1974). Yeni Adana, 3.
• Harunoğulları, M. & Polat, Y. (2018). Mersin–Arslanköy Yörüklerinin Yaylacılık Faaliyetleri ve Sorunları. Ege Coğrafya Dergisi, 27 (1), 71–86.
• Hobsbawm, E. J. (1996). Kısa 20. Yüzyıl 1914-1991 – Aşırılıklar Çağı. (Çev. Y. Alogan). İstanbul: Sarmal.
• Hughes, S. (2011). Silent Film Genre, Exhibition and Audiences in South India. R. Maltby, D. Biltereyst, and P. Meers, P. (Eds.), Explorations in New Cinema History: Approaches and Case Studies içinde (s. 295-309). London: Wiley-Blackwell.
• Karataş, C. (2017). Çukurova Söyleşileri – Kültür-Sanat-Edebiyat. Adana: Seyhan Belediyesi Adana Kent Kitaplığı Dizisi.
• Kemal, Y. (2004). Üç Anadolu Efsanesi – Köroğlu, Karacaoğlan, Alageyik. İstanbul: Yapı Kredi.
• Maltby, R., Biltereyst, D. & Meers, P. (Eds.) (2011). Explorations in New Cinema History – Approaches and Case Studies. Malden, MA: Wiley-Blackwell.
• Onaran, A. Ş. (1994). Türk Sineması I. Ankara: Kitle Yayınları.
• Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı. İstanbul: Eren.
• Özön, N. (2008). Sinema Sanatına Giriş. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Öztürk, S. (2013). Türkiye’de Sinema Mekânlarını Sözlü Tarih Üzerinden Anlamak. Millî Folklor, 98, 19–31.
• Parla, T. (Genel Yayın Yönetmeni) (1982). Yurt Ansiklopedisi –Türkiye İl İl: Dünü, Bugünü, Yarını Cilt 5. İstanbul: Anadolu.
• Portelli, A. (1998). What Makes Oral History Different. R. Perks & A. Thomson (Eds.) The Oral History Reader içinde (s. 63–74). Londra & New York: Routledge.
• Refiğ, H. (1971). Ulusal Sinema Kavgası. İstanbul: Hareket Yayınları.
• Scognamillo, G. (1973a). Türk Sinemasında Köy Filmleri. Yedinci Sanat, 4, 8–14.
• Scognamillo, G. (1973b). Türk Sinemasında Köy Filmleri (2). Yedinci Sanat, 5, 34–39.
• Scognamillo, G. (1973c). Türk Sinemasında Köy Filmleri (3). Yedinci Sanat, 6, 38–42.
• Şahin, O. (1974). Toros Dağları’nda Sinema Soruşturması. Yedinci Sanat, 19, 50–53.
• Tanyer, T. (2012). 1950’li Yıllarda Türk Sineması’nın Efeleri. Kebikeç – İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 34, 209–225.
• Thompson, P. (1998). The Voice of the Past – Oral History. R. Perks & A. Thomson (Eds.) The Oral History Reader içinde (s. 21–28). Londra & New York: Routledge.
• Thompson, P. (1999). Geçmişin Sesi – Sözlü Tarih. (Çev. Ş. Layıkel). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Toksöz, M. (2006). Bir Coğrafya, Bir Ürün, Bir Bölge: 19. Yüzyılda Çukurova. Kebikeç – İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 21, 97–111.
• Treveri Gennari, D., Hipkins, D. & O’Rawe, C. (Eds.) (2018). Rural Cinema Exhibition and Audiences in a Global Context. Cham: Palgrave Macmillan.
• TÜİK – Türkiye İstatistik Kurumu. Çevrimiçi Erişim: http://www.tuik.gov.tr.