PLUTARKHOS, SPARTA VE GNOMİK YAZIN: SPARTALI KADINLARIN SÖYLEMLERİ (LACAENARUM APOPHTHEGMATA)

Yıl 2023, Cilt: 42 Sayı: 74, 25 - 49, 02.10.2023

Ayşe Yakut Nalan Buruldağ

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1327454

Öz

Bu çalışmada, Roma İmparatorluk Çağı’nda yaşamış Plutarkhos’un Spartalı Kadınların Söylemleri (Lacaenarum Apophthegmata) adlı eserine odaklanılmakta ve yazarın anlatıları ve aktarımları çerçevesinde Spartalı kadınların genel bir değerlendirmesi yapılmaktadır. Çalışma iki ana kola ayrılmaktadır: önce, “apophthegma” sözcüğü etimolojik olarak incelenerek sözcüğün gelişimiyle ilgili değerlendirmelere ve tartışmalara yer verilmekte; ayrıca zamanla gnomik bir işlev kazanan sözcüğün Sparta toplumuyla özdeşleştirilmesinden bahsedilmektedir. İkincil olarak ise Plutarkhos’un Spartalı Kadınların Söylemleri adlı eserinde geçen Spartalı kadınlara ait söylemler ile anekdotlar değerlendirilmektedir. Plutarkhos, bu eserinde ahlaki erdemlerle donatılmış ve vatansever olan Sparta kadınlarını konu almakta; ayrıca Spartalı anneleri oğullarına savaşa teşvik eden sözler söylerken tasvir etmektedir. Burada çizilen Sparta kadını imajında, kadınlara ilişkin olarak “iffetlilik”, “ölçülülük”, “evi iyi idare etme” gibi erdemler belirtilmiştir; ancak eserde baskın olarak, Spartalı kadınların öncelikli amacının çocuk doğurmak ve onları vatana layık bir şekilde yetiştirmek olduğu dikkat çekmektedir. Spartalı kadınların, çocuklarının “cesaret” ve “vatanseverlik” gibi Sparta toplumunun başat erdemleri yolunda eğitilmelerinde büyük sorumluluk taşıdıkları anlaşılmaktadır. Sparta kadınının payına düşen bu rol, elbette Sparta toplumunun savaşçı niteliğiyle ilintilidir ve bu rolün Spartalı kadınları önemli bir sosyal statüye taşıdığına şüphe yoktur. Plutarkhos, Spartalı kadınlara ait gnomik söylemleri eserinin ana konusu yaparak bir yandan Sparta’nın ideolojik exempla olarak kullanılması geleneğini sürdürmüş; bir yandan da Spartalı kadınlara atfedilen annelik idealinin Roma dünyasında imrenilen bir olgu olması münasebetiyle ahlaki bir misyonla Roma toplumuna hitap etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Plutarkhos, Spartalı Kadınlar, Apophthegma, Gnomik Yazın

Kaynakça

• Anth. Pal. = Paton, W. R. (1919). The Greek Anthology, II, London: William Heinemann, New York: G. P. Putnam’s Son. Aristoph. Lys. (Aristophanes, Lysistrata) = Aristophanes, III: Lysistrata, Thesmophoriazusae, Ecclesiazusae, Plutus, with an English translation by B. B. Rogers, Cambridge, MA: Harvard University Press 1946. Aristot. rhet. (Aristoteles, Rhetorica) = Aristoteles, Retorik, çev. M. H. Doğan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013. Cic. Tusc. (Cicero, Tusculanae Disputationes) = M. Tullius Cicero, Tusculanae disputationes, ed. M. Pohlenz, Leipzig: Teubner 1918. Hdt. (Herodotos, Historiae) = Tarih, çev. M. Ökmen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014. Ioann. Stob. Flor. (Iohannes Stobaeus, Florilegium) = Anthologion, Ioannis Stobæi Florilegium, I-III, Ad manuscriptorum fidem emendavit et supplevit A. M. Thomas Gaisford, Oxonii, e typographeo Clarendoniano, 1822.