Öğretmenlerin Örgütsel Adalet Algısı, İşten Ayrılma Niyeti Algısı ve Öznel İyi Oluşları Arasındaki İlişki

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 1, 384 - 411, 30.04.2024

Ahmet Kılıç Bahri Aydın

https://doi.org/10.37217/tebd.1389345

Öz

Bu araştırma, kamuya bağlı ilkokullarda görev yapan sınıf öğretmenlerinin örgütsel adalet algıları ile işten ayrılma niyetleri arasındaki ilişkide öznel iyi oluşun aracılık rolünü açıklamayı amaçlamıştır. Araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırma evrenini 2020-2021 eğitim öğretim yılında Gaziantep ili merkez ilçelerindeki 182 ilkokulda görev yapan toplam 5319 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırma, evreni temsil eden 370 sınıf öğretmeni üzerinde yürütülmüştür. Araştırmada veri toplama aracı olarak; "Kişisel Bilgi Formu", "Örgütsel Adalet Ölçeği", "İşten Ayrılma Niyeti Ölçeği" ve "Öznel İyi Oluş Ölçeği" kullanılmıştır. Elde edilen veriler SPSS 22 ve AMOSS 23 programları kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; örgütsel adalet ölçeğinin alt boyutu olan dağıtımsal adalet ve etkileşimsel adalet alt boyutunun, işten ayrılma niyetini anlamlı düzeyde yordamadığı saptanmıştır. Örgütsel adalet ölçeğinin dağıtımsal adalet ve etkileşimsel adalet alt boyutlarının, öznel iyi oluş ölçeğindeki okul bağlılığı alt boyutunun anlamlı düzeyde ve pozitif yönlü olarak yordadığı tespit edilmiştir. Öznel iyi oluş ölçeğinin alt boyutları olan okul bağlılığının ve öğretim yeterliliğinin, işten ayrılma niyetini anlamlı düzeyde yordamadığı saptanmıştır. Örgütsel adalet ve işten ayrıma niyeti arasındaki ilişkide öznel iyi oluşun kısmi aracı değişken olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sınıf öğretmeni, Örgütsel adalet, İşten ayrılma niyeti, Öznel iyi oluş

Relationship Between Teachers' Perception of Organizational Justice, Perceptions of Intention to Leave and Subjective Well Being

Öz

This research aimed to explain the mediating role of subjective well-being in the relationship between organizational justice perceptions and intentions to leave of primary school teachers working in public primary schools. The survey model was used in the research. The research population consists of a total of 5319 primary school teachers working in 182 primary schools in the central districts of Gaziantep province in the 2020-2021 academic year. The research was conducted on 370 primary school teachers representing the population. As a data collection tool in the research, "Personal Information Form", "Organizational Justice Scale", "Intention to Quit Scale" and "Subjective Well-Being Scale" were used. The data obtained were analyzed using SPSS 22 and AMOSS 23 software. According to the research results, it was determined that the distributive justice and interactional justice sub-dimensions of the organizational justice scale did not significantly predict the intention to leave the job. It was determined that the distributive justice and interactional justice sub-dimensions of the organizational justice scale significantly and positively predicted the school engagement sub-dimension of the subjective well-being scale. It was determined that school engagement and teaching competence, the sub-dimensions of the subjective well-being scale, did not significantly predict the intention to leave the job. It was determined that subjective well-being was a partial mediating variable in the relationship between organizational justice and intention to leave the job.

Anahtar Kelimeler

Primary school teacher, Organizational justice, Intention to leave, Subjective well-being

Kaynakça

• Akkaş, H. (2020). Örgütsel adalet algısı, işle bütünleşme ve işten ayrılma niyeti ABD-Türkiye örneği. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Allen, D., Shore, L. & Griffeth, R. W. (2003). The role of perceived organizational support and supportive human resource practices in the turnover process. Journal of Management, 29, 99-118. https://doi.org/10.1177/014920630302900107
• Arslantürk, Z. (2016). Uygulamalı sosyal araştırma metot ve teknikler SPSS. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Atalay, İ. (2005). Örgütsel vatandaşlık ve örgütsel adalet. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Ayar, T. (2017). Örgütsel adalet algısının iş tatmini ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisi: Ankara ilindeki sosyal güvenlik denetmenleri üzerine bir araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Başaran, Y. K. (2017). Sosyal bilimlerde örnekleme kuramı. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 47(47), 480-495. https://doi.org/10.16992/ASOS.12368
• Boz, E., Kul, M. & Çetintaş, Y. (2024). Milli takım düzeyindeki bedensel engelli para-karate sporcularının spora katılım motivasyonları ile yaşam kalite ve yaşam doyum düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 19(01), 59-69. https://doi.org/10.33459/cbubesbd.1368068
• Bozkurt, H. Ö. (2018). Çalışanlarda öznel iyi olma halinin algılanan istihdam edilebilirlik ve işten ayrılma niyeti ile ilişkisi: Konaklama işletmelerinde bir uygulama. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Brown, T. A. (2006). Confirmatory factor analysis for applied research. New York: Guilford Press.
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö. & Köklü, N. (2011). Sosyal bilimler için istatistik. Ankara: Pegem Akademi.
• Calderon, J. F. & Gonzales, E. C. (2011). Methods of research and dissertation writing. Manila: National Book Store.
• Cammann, C., Fichman, M., Jenkins, D. & Klesh, J. (1979). The Michigan organizational assessment questionnaire. Ann Arbor: Unpublished Manuscript.
• Chapman, D. W. & Hutcheson, S. M. (1982). Attrition from teaching careers: a discriminant analysis. American Educational Research Journal, 19(1), 93-105.
• Cihangiroğlu, N. & Yılmaz, A. (2010). Çalışanların örgütsel adalet algısının örgütler için önemi. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 10(19), 194-213.
• Cevizci, A. (2010). Eğitim sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Collins, B. J. & Mossholder, K. W. (2014). Fairness means more to some than others: Interactional fairness, job embeddedness, and discretionary work behaviors. Journal of Management, 43(2), 1-26. https://doi.org/10.1177/0149206314527132
• Dağlı, A., Baysal, N. & Korkut, A. (2013). İlköğretim okullarında örgütsel adalet. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(3), 1-20.
• Day, C. & Qing, G. (2009). Teachers’ emotions: well-being and effectiveness. P. A. Schutz & M. Zembylas (Ed.), Advances in teacher emotions research: the impact on teachers lives içinde (s. 15-32). New York: Springer.
• Deci, E. L. & Ryan, R. M. (2000). The "what" and "why" of goal pursuits: Human needs and the self determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1104_01
• Demir, M. (2009). Konaklama işletmelerinde duygusal zeka, örgütsel sapma, çalışma yaşamı kalitesi ve işten ayrılma eğilimi arasındaki ilişkinin analizi. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Diener, E. (1984). Subjective well-being. Psychological Bulletin, 95(3), 542-575. https://doi.org/10.1037/0033-2909.95.3.542
• Diener, E. & Diener, M. (1995). Cross-cultural correlates of life satisfaction and self-esteem. Journal of Personality and Social Psychology, 68(4), 653-663. https://doi.org/10.1037/0022-3514.68.4.653
• Diener, E. & Larsen, R. J. (1993). The subjective experience of emotional well-being. M. Lewis, J. M. Haviland-Jones & L. F. Barret (Ed.), Handbook of emotions içinde (s. 405-415). New York: Guilford.
• Diener, E., Oishi, S. & Lucas, R. E. (2003). Personality, culture, and subjective well-being: Emotional and cognitive evaluations of life. Annual Review of Psychology 54, 403-425.
• Doğan, Ü. & Culha, A. (2023). Öğretmen iyi oluşu ile ilgili yapılmış çalışmaların bibliyometrik analizi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 14(2), 1614-1631. https://doi.org/10.51460/baebd.1293566
• Ergün, E. & Nartgün, Ş. S. (2017). Öğretmen öznel iyi oluş ölçeğinin türkçeye uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Sakarya University Journal of Education, 7(2), 385-397. https://doi.org/10.19126/suje.296824
• Erdem, İ. (2013). Örgütsel davranış nedir? N. Doğan (Ed.), Örgütsel davranış içinde (s. 2-37). Ankara: Nobel Yayınları.
• Fu, W., Pan, Q., Zhang, C. & Cheng, L. (2020). Influencing factors of Chinese special education teacher turnover intention: understanding the roles of subject well-being, social support, and work engagement. International Journal of Developmental Disabilities, 68(3), 342-353. https://doi.org/10.1080/20473869.2020.1780553
• Gencer, N. (2019). Hemodiyaliz hastalarında dindarlık ve öznel iyi oluş. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• George, D. & Mallery, P. (2010). SPSS for windows step by step: A simple guide and reference. Boston: Pearson.
• Günçavdı, G. (2015). Araştırma görevlilerinin maruz kaldıkları kötü muamele düzeyi ile iş doyumu ve işten ayrılma niyeti ilişkisi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Güner, F. (2019). İşyerindeki duygusal iyi oluşun belirleyicileri ve prososyal hizmet davranışı ile işten ayrılma niyeti üzerine etkisi: Banka çalışanları üzerine bir araştırma. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Heidmets, M. & Liik, K. (2014). School principals’ leadership style and teachers’ subjective well-being at school. Problems of Education in the 21st Century, 62(62), 40-50. https://doi.org/10.17059/2013-1-11
• Houkes, I., Janssen, P. P., Jonge, J. D. & Nijhuis, F. (2001). Specific relationships between work characteristics and intrinsic work motivation, burnout and turnover intention: A multi-sample analysis. European Journal of Work and Organizational Psychology, 10(1), 1-23. https://doi.org/10.1080/13594320042000007
• Hoy, W. K. & Tarter, C. J. (2004). Organizational justice in schools: No justice without trust. International Journal of Educational Management, 18(4), 250-259. https://doi.org/10.1108/09513540410538831
• İşcan, Ö. F. & Naktiyok, A. (2004). Çalışanların örgütsel bağdaşımlarının belirleyicileri olarak örgütsel bağlılık ve örgütsel adalet algıları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 59(1), 181-201. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001477
• İlgın, C. (2019). İşyeri nezaketsizliği ve sinizm arasındaki ilişkide öznel iyi oluşun halinin rolü. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• İncekara, S. (2020). Özel okul öğretmenlerinin örgütsel mutluluk ve örgütsel bağlılık düzeyleri arasındaki ilişki. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Judge, T. A. & Colquitt, J. A. (2004). Organizational justice and stress: The mediating role of work-family conflict. Journal of Applied Psychology, 89(3), 395-404. https://doi.org/10.1037/0021-9010.89.3.395
• Kaçar, E. (2016). Örgütsel adaletin örgütsel bağlılık, iş tatmini ve işten ayrılma etkisi: Görgül bir araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Kalaycı, Ş. (2008). Spss uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Karasar, N. (2015). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık.
• Karataş, K. & Çakan, S. (2018). Öğretmenlerin bakış açısıyla eğitim - öğretim sorunları: Bismil ilçesi örneği. İlköğretim Online, 17(2), 834-847. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2018.419313
• Katıtaş, S., Karadaş, H. & Coşkun, B. (2022). Okul yöneticilerinin etik liderlik davranişlarinin öğretmenlerin öznel iyi oluş ve iş doyumlari üzerindeki etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(62), 182-207. https://doi.org/10.21764/maeuefd.949243
• Kaya, N. (2016). Mobbingin örgütte adalet algısı ve örgütsel bağlılık ilişkisi ile çalışanların iş performansına ve işten ayrılma niyetine etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Kılıç, A. (2022). Sınıf öğretmenlerinin örgütsel adalet algıları ile işten ayrılma niyeti algıları arasındaki ilişki: Öznel iyi oluşun aracılık rolü. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Kılıç, S. (2013). Örnekleme yöntemleri. Journal of Mood Disorders, 3(1), 44-46. https://doi.org/10.5455/jmood.20130325011730
• Kim, H.-Y. (2013). Statistical notes for clinical researchers: assessing normal distribution (2) using skewness and kurtosis Restorative Dentistry and Endodontics. Restorative Dentistry Endodontics, 38(1), 52-54. https://doi.org/10.5395/rde.2013.38.1.52
• Kıratlı, M. (2015). Örgütsel adaletin işten ayrılma niyetine etkisinde örgütsel güvenin aracı rolü: Ev mobilyası üretimi yapan işletmeler üzerinde bir uygulama. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Kline, R. B. (2005). Principles and practice of structural equation modeling. New York: Guilford.
• Krejcie, R. V. & Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, 30, 607-610. https://doi.org/10.1177/001316447003000308
• Lee, C., Pillutla, M. & Law, K. (2000). Power-distance, gender and organizational justice. Journal of Management, 26(4), 685-704. https://doi.org/10.1177/014920630002600405
• Le, H., Zheng, C. & Fujimoto, Y. (2016). Inclusion, organisational justice and employee well-being. International Journal of Manpower, 37(6), 945-964. https://doi.org/10.1108/IJM-12-2015-0212
• Lambert, E. (2003). The impact of organizational justice on correctional staff. Journal of Criminal Justice, 31(2), 155-168. https://doi.org/10.1016/S0047-2352(02)00222-2
• Maddux, J. E. (2018). Subjective well- being and life satisfaction. New York: Routledge Taylor & Francis.
• Mahdi, A. F., Zin, M. Z., Nor, M. R., Sakat, A. A. & Naim, A. S. (2012). The relationship between job satisfaction and turnover intention. American Journal of Applied Sciences, 9(9), 1518-1526. https://doi.org/10.3844/ajassp.2012.1518.1526
• Mamacı, M., Şişlioğlu, M. H. & Altun, S. (2020). Perakende sektörü çalışanlarında örgütsel adalet ve çalışan iyi oluşu arasındaki ilişkide güç mesafesinin düzenleyici rolü. Uluslararası Akademik Yönetim Bilimleri Dergisi, 6(9), 20-41.
• Mauno, S., Cuyper, N. D., Tolvanen, A., Kinnunen, U. & Makikangas, A. (2013). Occupational well-being as a mediator between job insecurity and turnover intention: Findings at the individual and work department levels. European Journal of Work and Organizational Psychology, 23(3), 381-393. https://doi.org/10.1080/1359432X.2012.752896
• Mishra, S. K. & Bhatnagar, D. (2010). Linking emotional dissonace and organizaonal identifivation to turnover intention and emotional well-being: A study of medicial representatives in India. Human Resource Management, 49(3), 401-419. https://doi.org/10.1002/hrm.20362
• Nergiz, F. (2015). Öğretmenlerde örgütsel adalet, örgütsel özdeşleşme ve işten ayrılma niyetleri arasındaki ilişki. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Niehoff, B. P. & Moorman, R. (1993). Justice as a mediator of the relationship between methods of monitoring and organizational citizenship behavior. The Academy of Management Journal, 36(3), 527-556. https://doi.org/10.2307/256591
• Örücü, E. & Özafşarlıoğlu, S. (2013). Örgütsel adaletin çalışanların işten ayrılma niyetine etkisi: Güney Afrika Cumhuriyetinde bir uygulama. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitütisi Dergisi, 10(23), 335-358.
• Özkalp, E. & Kırel, Ç. (2001). Örgütsel davranış. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı Yayınları.
• Park, N. (2004). The role of subjective well-being in positive youth development. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 591(1), 25-39. https://doi.org/10.1177/0002716203260078
• Raykov, T. & Marcoulides, G. A. (2006). A first course in structural equation modeling (2. b.). Mahwah: Lawrence Erlbaum.
• Renshaw, T. L., Long, A. C. & Cook, C. R. (2015). Assessing teachers’ positive psychological functioning at work: Development and validation of the teacher subjective wellbeing questionnaire. School Psychology Quarterly, 30(2), 289-306. https://doi.org/10.1037/spq0000112
• Song, H., Gu, Q. & Zhang, Z. (2020). An exploratory study of teachers’ subjective wellbeing: understanding the links between teachers’ income satisfaction, altruism, self-efficacy and work satisfaction. Teachers and Teaching, 26(1), 3-31.
• Sümer, N. (2000). Yapısal eşitlik modelleri: Temel kavramlar ve örnek uygulamalar. Türk Psikoloji Yazıları, 3(6), 49-74.
• Summers, T. P. & Hendrix, W. H. (1991). Modelling the role of pay equity perceptions: A field study. Journal of Occupational Psychology, 64(2), 145-157. http://doi.org/10.1111/j.2044-8325.1991.tb00549.x
• Sunar, S. (2016). Örgütsel adaletin iş tatmini ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisine yönelik bankacılık sektöründe bir uygulama. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Sveinsdottir, H., Biering, P. & Ramel, A. (2005). Occupational stres, job satisfaction and working environment among icelanding nurses: A cross-secional questionnere survey. International Journal of Nursing Studies, 43(7), 875-889. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2005.11.002
• Şişman, M. (2016). Türk eğitim sözlüğü. Ankara: Pegem Akademi.
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. Boston: Pearson.
• Taşkıran, E. (2011). Liderlik ve örgütsel sessizlik arasındaki etkileşim-örgütsel adaletin rolü. İstanbul: Beta.
• Thomas, P. & Nagalingappa, G. (2012). Consequences of perceived organizational justice: an empirical study of white-collar employees. Journal of Arts, Science & Commerce, 3(2), 54-63.
• Timuçin, A. (2019). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Bulut Yayınları.
• Tingül, S. D. (2018). Örgütsel adaletin işten ayrılma davranışı üzerine etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Tunç, Ö. & Çelik, M. (2010). Örgütsel özdeşleşme ve kontrol algılamalarının, çalışanların işten ayrılma niyeti ve iş performansına etkileri. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(3), 163-181.
• Turhanoğlu, A. K., Suğur, N., Şavran, T. G. & Çetin, O. B. (2012). Sosyolojide araştırma yöntem ve teknikleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Vandenberghe, C., Panaccio, A., Bentein, K., Mignonac, K. & Roussel, P. (2011). Assessing longitudinal change of and dynamic relationships among role stressors, job attitudes, turnover intention, and well‐being in neophyte newcomers. Journal of Organizational Behavior, 32(4), 652-671. https://doi.org/10.1002/job.732
• Varlık, S. (2024). Öznel iyi oluş ile psikolojik sahiplenme: örgütsel güven ve psikolojik dayanıklılığın durumsal aracılık modeli. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi [PAÜEFD], 60, 253-280. https://doi.org/10.9779/pauefd.1229569
• Wilson, W. R. (1967). Correlates of avowed happiness. Psychological Bulletin, 67(4), 294-306. https://doi.org/10.1037/h0024431
• Yalçın, H., Fırat, R. & Bulut, K. (2022). Eğitim yönetiminde adalet olgusu. Eurasian Academy of Sciences Eurasian Education & Literature Journal, 16, 35-50. https://dx.doi.org/10.17740/eas.edu.2022-V16-03
• Yapıcı, N. (2008). İş yerinde sistematik yıldırma (mobbing), algınanan nedenleri ve iş tatmini ile işten ayrılma niyetine etkisi: Antalya ili tarım sektöründe bir araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Yeşil, M. Ş. (2009). Osmanlıca-Türkçe özel lûgat. İstanbul: Ş. Yeşil Kitabevi.
• Yılmaz, V. & Dalbudak, Z. İ. (2018). Aracı değişken etkisinin incelenmesi: Yüksek hızlı tren işletmeciliği üzerine bir uygulama. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 14(2), 517-534. https://doi.org/10.17130/ijmeb.2018239946
• Yücel, İ. & Koçak, D. (2018). İş tatmini ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkide tükenmişliğin aracılık etkisi: Sağlık sektöründe bir çalışma. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2), 297-321.